Reportage van Hedy Hempe
Samen met Senna, Kevin en Laura ga ik op bezoek bij Museum Hengelo. Vandaag op dinsdag 28 maart 2023, om 13 uur hebben we een afspraak met Bert Engelsman, vrijwilliger van het Infocentrum van Museum Hengelo. Onze missie is het achterhalen van de identiteit van een onbekende persoon op een schilderij dat we onlangs in bruikleen hebben gekregen van het bedrijfsmuseum Thales voor het kunstschoolproject VirTechRawArt in de Möllerwerf.
Na een korte introductie over het museum en infocentrum bespreekt archivaris Bert zijn bevindingen omtrent de speurtocht naar het portret. Het schilderij is alleen voorzien van de naam van de schilder: S.J. of S.T. Dangar. Een jaartal ontbreekt en ook over de herkomst is niets bekend. Bij navraag herkennen oud-medewerkers van Thales geen directeur in dit portret. Weinig aanknopingspunten dus. Op het schilderij staat een gedistingeerde mannelijke persoon in een grijsblauw gestreept kostuum en een wit overhemd en pochet. De man is van middelbare leeftijd, heeft een vriendelijke uitstraling en licht-grijsblond haar met hoog uitgesneden haarlijn. Bert heeft deze statige man proberen te traceren via ‘reverse image search’ maar dat leverde helaas geen resultaten op.
Maar ook de schilder zelf laat zich nog niet vinden. Het zal hier om een onbekend amateur gaan. De schilder heeft duidelijk meer gevoel voor het schilderen van gezichten en handen dan voor verhoudingen voor lichaam en ledematen. Verder is het een sympathiek schilderij, maar wel met een opmerkelijk detail. In het oog springt een knoopspeld op het revers van het colbert. Dat was Kevin en Senna meteen opgevallen bij het ophangen van de schilderijenwand in de Möllerwerf. Bert kan ons vertellen dat de speld een zogenaamde draaginsigne is, het bewijs dat iemand in het bezit is van een onderscheiding. Zou het vanwege die gelegenheid zijn dat deze persoon op het doek is vereeuwigd?
We zouden bijna vergeten dat we nog andere schilderijen van het Thalesmuseum mochten lenen. En die zijn van de hand van Henk ten Bos (1921-1995). Deze man was werkzaam op de afdeling Projecten van Holland Signaalapparaten, de huidige Thales Groep. Op de Thalesschilderijen van Henk ten Bos staan schepen, auto’s en constructies met radars realistisch afgebeeld. Bijzonder is het contrast tussen het militaire thema en het pastelachtige kleurgebruik. Het zijn stillevens van machines in romantische geschilderde landschappen. Zijn schilderijen werden volop gebruikt in brochures van Thales.
We laten de schilderijen even voor wat ze zijn en Bert laat Kevin en Senna nog een paar oude Thales-documenten uit het archief halen: een brochure en een artikel van Max Staal. De brochure vermeldt onder andere de opening van de nieuwe kantine waarbij een enorm wandmozaïek van kunstenaar Henk Morselt is onthuld. Die kantine bevond zich in het voormalige hoofdgebouw van Thales. Zowel de productiewerkplaatsen als de kantine zijn inmiddels afgebroken, een lang smal gebouw is overgebleven, Gebouw N67. Onderin de kelder bevindt zich tegenwoordig het bedrijfsmuseum Thales dat door de jaren heen steeds verder werd afgeslankt. De kleine modellen zijn daar te bekijken, een aantal grote objecten zijn bij techniekmuseum Oyfo ondergebracht.
Dan nog Max Staal, een mooie naam voor een ingenieur, en later directeur van Thales. Hij studeerde elektrotechniek en werkte mee aan het eerste radartoestel. Net voordat Nederland door Duitsland werd ingenomen tijdens WOII vertrokken Staal en zijn collega Von Weiler met twee radartoestellen en bijbehorende papieren naar Engeland. De radartoestellen werden gebruikt op Engelse oorlogsschepen. Staal hielp radar te installeren voor de Engelse en Nederlandse marine in Sri Lanka, India en Australië.
We moeten verder, want Bert heeft nog even tijd om ons het historische gedeelte van het museum te laten zien, een authentiek ingerichte middenstandswoning. Het is leuk om te zien dat Senna, Kevin en Laura oprecht geïnteresseerd zijn in de verhalen van onze rondleider. In de keuken roept een ouderwetse koffiemolen herinneringen op bij Senna, ze ziet haar oma nog koffie malen met de molen tussen haar knieën geklemd! Verder is daar een mechanische waterspuit om hoge ramen te wassen en een omgekeerde blaasbalg-stofzuiger, ja, zonder elektrische kabel en stekker! Indrukwekkend is de collectie koperen kunstvoorwerpen van atelier Dikkens, geschonken door Bert Engelsman aan Museum Hengelo. Daarmee heeft hij een goede daad verricht, want deze objecten zijn ambachtelijke hoogstandjes.
Na de rondleiding stel ik voor dat we van deze middag een kort verslag maken. Met koffie en thee nemen we plaats aan de werktafel in de inforuimte. Hoe zit het met het onbekende portret van S.J. of S.T. Dangar? De aanwijzingen van Bert hebben de speurzin bij Kevin, Senna en Laura losgemaakt. Kevin vindt in het kunstenaarsarchief van de Rijksdienst ene Anne Dangar, een Australisch-Franse kunstenares, 1885-1951, gestorven in Frankrijk. Laura bijt zich vast in de naam Danger en deze blijkt een Franse, Australische, Indiase, Engelse achtergrond te hebben. Kende ingenieur Max Staal misschien deze man op het schilderij?
Dan de knoopsgatmedaille. Wat is dit voor een speldje en waarom heeft deze man dit speldje gekregen? Het speldje heeft een ronde vorm met opstaande rand. Binnenin lijkt een samengetrokken oranje bandje te zijn vastgemaakt, met aan weerszijden blauwe en witte randjes. Kevin ontdekt dat dit een insigne is voor een Officier van de Orde van Oranje Nassau. Het is zeer waarschijnlijk dat deze man is geportretteerd omdat hij deze koninklijke militaire onderscheiding heeft gekregen.
Senna vindt het leuk dat we steeds een stapje dichterbij komen en dat we onderweg ook nieuwe informatie vinden over schilder Henk ten Bos. Kevin ontdekt in een krantenartikel in De Stentor van 4 mei 2019 dat Lesley Gemser de kleinzoon is van Henk ten Bos. Hij heeft een enorme collectie schilderijen van zijn opa geërfd en die liggen te verstoffen. Vervolgens ontdekt Kevin een Facebookpagina met de naam Kunstgalerie Henk ten Bos. Op deze pagina worden schilderijen, interviews en artikelen over Henk ten Bos gepost. De laatste post van 19 november 2022 toont een schilderij van een marineschip. Het onderschrift begint met: Kunstgalerie Henk ten Bos is een galerie opgericht ter nagedachtenis van het erfgoed van Henk ten Bos “De Signaal artiest”.
Het was een mooie middag vol met geschiedenis en verhalen, met dank aan Bert Engelsman en Museum Hengelo. Senna, Laura en Kevin zijn nieuwsgierige jonge mensen die zich goed kunnen uitdrukken, goed naar anderen kunnen luisteren en oprecht zijn geïnteresseerd in de mensen en wereld om hen heen.
De schrijver van dit verhaal heeft de galeriehouder van Kunstgalerie Henk ten Bos in een mailtje uitgenodigd om a.s. dinsdag 4 april de tentoonstelling te bezoeken en de ROC-studenten te ontmoeten. Uitnodiging is meteen geaccepteerd.
Hieronder de reactie van Bert Engelsman n.a.v. het bezoek.
Beste mensen,
Ik vond het bezoek van Senna, Kevin en Laura samen met Hedy aan Museum Hengelo heel plezierig.
De interesse van de jonge mensen was groot en de bereidheid te zoeken naar antwoorden op hun vragen aanstekelijk. Ook vond ik hun interesse in het museum fijn.
Mooi dat er contact is gelegd met Kunstgalerie Henk ten Bos, de Signaal-schilder.
Ik wens jullie succes met het project en de tentoonstelling,
hartelijke groet,
Bert Engelsman
Museum Hengelo
Archief en Bibliotheek